Circulair bouwen gaat om duurzaam verbruik van grondstoffen in de bouw. Circulair bouwen is ‘het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gebouwen, gebieden en infrastructuur, zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten door gebruik te maken van zoveel mogelijk hernieuwbare grondstoffen’ zegt het lexicon (Platform CB’23, 2020). Voor hernieuwbaar te lezen hergebruikte, hernieuwbare en zo min mogelijk (nieuwe) grondstoffen. Omdat ze opraken. Een duurzame manier van bouwen als onderdeel van de circulaire economie.

Wat is duurzaamheid?

Duurzame ontwikkeling is ‘een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder de behoeften van toekomstige generaties, zowel hier als in andere delen van de wereld, in gevaar te brengen’ formuleerde de VN-commissie Brundtland. Al in 1987.

Wat is een circulaire economie?

Een circulaire economie waarborgt duurzame ontwikkeling op het gebied van grondstoffen. Afval wordt nieuwe grondstof. Het is een economisch systeem van gesloten kringlopen waarin grondstoffen, onderdelen en producten hun waarde zo min mogelijk verliezen, hernieuwbare energiebronnen worden gebruikt en systeemdenken centraal staat (het groene brein).

Waarom circulair bouwen?

In 2021 schetst het PBL de stand van zaken op het gebied van grondstoffen. ”Alhoewel de efficiëntie in het gebruik van grondstoffen is toegenomen, is het totale grondstoffengebruik sinds 2010 nauwelijks veranderd. Voor de Nederlandse consumptie is in de productieketens wereldwijd steeds meer land nodig. Zes van de zeven nationale doelen voor afval worden naar verwachting niet gehaald. En de leveringsrisico’s voor de Nederlandse economie zijn toegenomen, in het bijzonder voor kritieke metalen.”

Het begrip Earth Overshoot Day maakt het verder inzichtelijk. Dit is “de dag van een bepaald jaar wanneer – vanaf 1 januari geteld – de mensheid wereldwijd net zoveel van de Aardse grondstoffen, voedingswaren, en dergelijke heeft opgebruikt als wat de Aarde in één jaar tijd terug kan opbrengen en de geproduceerde afvalstoffen kan verwerken” (bron Wikipedia). Volgens deze rekenmethode is deze dag de laatste decennia vervroegd van 14 december (1981) via 2 augustus (2017) naar 28 juli (2022). Als de hele wereld zou leven als wij in Nederland, hebben we 3,5 Aardes nodig.

De gevolgen voor de biodiversiteit zijn bijvoorbeeld op het eiland Borneo te zien.

Hoog tijd om aan te slag te gaan.

Circulair bouwen en de BNA

In de week van de circulaire economie in 2018, op 16 januari, heeft Ooms architecten het manifest van de BNA (Brancheorganisatie Nederlandse Architectenbureaus), “wij gaan circulair” ondertekend. Dit sluit aan bij het Rijksbrede programma Circulaire Economie ‘Nederland circulair in 2050‘ . Het programma geeft aan hoe beter met grondstoffen, producten en diensten kan worden omgegaan om deze doelstelling te halen. Het manifest van de BNA heeft de volgende uitgangspunten.

1. Een circulair businessmodel is het startpunt voor circulaire architectuur.
2. De natuur is inspiratiebron en schoolvoorbeeld van circulariteit.
3. Een bouwwerk is aanpasbaar en flexibel gedurende zijn leven.
4. Een bouwwerk inclusief zijn componenten is eenvoudig te (de)monteren en construeren.
5. De bouwmaterialen zijn kwalitatief hoogwaardig, niet toxisch en eenvoudig herbruikbaar.

Aan de slag met circulair bouwen in Amersfoort

Op 18 januari 2018 hebben wij een intentieverklaring getekend om in Amersfoort een bijdrage te leveren aan de circulaire economie.

Als eerste resultaat hebben we de duurzame ambities bedrijvenpark De Wieken-Vinkenhoef beschreven in het plan van aanpak De Wieken-Vinkenhoef circulair! Op 8 november 2018 was dit de basis voor het ondertekenen van de Samen Duurzaam Deal met de gemeente Amersfoort en Stedin. Het had een vierjarige looptijd. We zijn nu met de gemeente aan het onderzoeken op welke manier we het onderwerp verder kunnen brengen op het bedrijvenpark.

In deze video een toelichting op wat we wilden op het bedrijvenpark:

Aan de slag met circulair bouwen

De bouw verbruikt 40% van de grondstoffen. Wij onderschrijven de noodzaak om het verbruik te halveren in 2030. 
Er zijn een aantal strategieën om het terug te dringen:

Strategie 1: circulaire grondstoffen

Grondstoffen in bestaande ketens hoogwaardig benutten (Reuse, maximaal hergebruik van producten en onderdelen).
Door waar het kan materialen te hergebruiken. Zo konden we bij een verbouwing al het gedemonteerde gevelmetselwerk hergebruiken. Dit was even duur als nieuw metselwerk bestellen.

En Reuse betekent natuurlijk ook zuinig zijn op onze bestaande gebouwen voorraad door herbestemming goed te overwegen.
Als er geen materialen voor hergebruik beschikbaar zijn is de voorkeur hernieuwbare of biobased grondstoffen te gebruiken, zoals hout, stro en vlas.

Soms zijn ook hernieuwbare grondstoffen niet beschikbaar of toepasbaar. Dan kiezen we zoveel mogelijk voor duurzaam geproduceerde grondstoffen, bijvoorbeeld met een cradle to cradle certificaat. 
En voor materialen, die goed zijn te recyclen.

Staal kan zonder kwaliteitsverlies voor 100% worden hergebruikt na demontage. Al 30% van het staal in de wereld wordt uit schroot geproduceerd en meer dan 80% van het balkstaal. Het kost wel veel energie om staal te produceren en het geeft veel luchtvervuiling. Productie met aardgas, of nog beter, waterstof is veel schoner dan productie met kolen. Tata Steel denkt dit groene staal vanaf 2035 in Nederland te kunnen produceren.

Beton draagt voor ongeveer 7 procent bij aan de uitstoot van CO2. Er zijn ontwikkelingen in het verlagen van de uitstoot. Door het bindmiddel Portlandcement te vervangen door klinker reducerende cementen en door geopolymeren.

Strategie 2: leasen van grondstoffen

Grondstoffen niet kopen, maar leasen met terugneemgarantie. Ook wel PAAS, Product As A Service genoemd. De leverancier garandeert een prestatie tegen een afgesproken prijs. Dit  stimuleert fabrikanten producten te maken, die energiezuinig zijn, demontabel en robuust zijn, weinig onderhoud vragen en een lange levensduur hebben. Bijkomend voordeel voor de producent is, dat hij eigenaar blijft van de gebruikte grondstoffen.

Strategie 3: het adaptieve ontwerp

Om de uitstoot in de toekomst te beperken is het adaptieve vermogen van gebouwen van belang. Het ontwerp speelt een cruciale rol. Een flexibel ontwerp in layout, zowel intern als extern, houdt ook rekening met onverwacht gebruik. Een modulair ontwerpraster helpt daarbij. Voor een lange levensduur. (Design for adaptability)
Door de materialen demontabel te verwerken kunnen ze later gedemonteerd worden. Bij onderhoud, vervanging of om elders te gebruiken. (Design for dissassembly)
Rekening houden met prefabricage in het bouwproces vermindert de hoeveelheid ‘afval’.

Hoeveel grondstoffen? Zo min mogelijk, door licht en slank te ontwerpen (Reduce, minimaal grondstofgebruik).

Architectonische kwaliteit kan de tand des tijds doorstaan. Gekoesterd door bewoners, ook bij functioneel ongemak, voorkomt sloop.

Vanaf 2019 heeft Roger Ooms bij het Platform CB’23 gewerkt aan het begrip adaptief vermogen van gebouwen en infrastructuur. Binnen de nationale NEN commissie houdt hij zich bezig met het onderwerp circulair ontwerpen.

Strategie 4: voorbereiden op een tweede of derde leven

Door het gebouw te benaderen vanuit toekomstig hergebruik van grondstoffen, producten en bouwmaterialen worden gebouwen een grondstoffen depot. En een sloopbedrijf een demontage bedrijf. (Recycle, maximaal hergebruik van producten en onderdelen)

Het gebruik van digitale hulpmiddelen om de grondstoffen te registreren zoals BIM en een materialenpaspoort helpt daarbij. En door ze te verhandelen op digitale marktplaatsen is hoogwaardig hergebruik mogelijk.

Om hoogwaardig hergebruik te faciliteren zijn regionale grondstoffenbanken nodig. Utrecht maakt er werk van. Voor Amersfoort hebben we het opgenomen in het plan van aanpak De Wieken-Vinkenhoef circulair!

Circulaire architectuur

Ten slotte, hoe gaat dat er allemaal uit zien? In 2012 bedachten we een zorgcomplex in hout, met groene gevels en daken, met zonnepanelen en met flexibele plattegronden.

Woningen met zorg Almere (Ooms architecten, 2012)

En in 2022 een sportcomplex met een draagconstructie van hergebruikt hout.
Zo willen we dat onze gebouwen eruit gaan zien!